Can Müzik: Mehter

MEHTER

MEHTER İNDİR(MP3)	MEHTER DİNLE-1	MEHTER MARŞI NOTALARI-
MEHTER MARŞI SÖZLERİ		MEHTER BELGESELİ

MEHTER İN TARİHÇESİ
Mehter Dünyanın ilk ve en eski alaturka Ordu bandosudur.
Hun'lar zamanındaki adı Tuğ olan ve vurmalı sazlarla nefesli sazlardan oluşan askeri mızıka okulunun Fatih'ten sonra aldığı isim, Hun'lardan beri Türk savaş tekniğinin vazgeçilmez unsuru olan askeri müziğin amacı, çok uzaklardan duyulan ve
gitgide yaklaşan gök gürültüsüne benzer yabancı bir müzmin sesiyle düşmanın moralini bozup savaşacak güç bırakmamak, düşmanı teslim almak suretiyle harbi en kısa zamanda bitirmek ve böylece bir bakıma insan kıyımını önlemektir.
Dünyanın en eski askeri bandosu olan mehtere ilk olarak Orhun Kitabelerinde rastlanmaktadır. Bu kitabelerde "Kübürge" ve "Tuğ" olarak anlatılan askeri
bandonun,11. yy. yazılmış Divan-ü Lügat-it Türk'te Hakanların huzurunda müzik yaptığını anlatılır. O zamanlarda küvrük (kös), tomruk (davul), çenk (zil) ve nay-i Türkî adındaki sazlardan oluşan "Tuğ" lar, savaşlarda ve özel günlerde müzik yapmaktaydılar. Ayrıca "Tuğ" Türklerde hâkimiyetin de sembolü olmuştur.Selçukluların T'abılhâne veya Nevbet hane dediği bu kurumda Hunlardan beri ikisi nefesli, dördü vurmalı altı temel çalgı yer almıştır: İslamiyet ten sonra
adları zurna, boru (nefir veya şahnay), çevgan, zil, davul ve kös'e çevrilen yurağ, boygur,çöken, çanğ, tümrük ve küvrük. Savaşta ordunun önünde giden kös, davul, nakkare, zil, çevgan,çalpara, çengi harbi, zurna ve boru gibi yüzlerce vurmalı ve nefesli çalgının çalacağı müzik, savaş, tören ve oyun (spor) amaçları için özel olarak bestelenirdi.
Osmanlı imparatorluğuna Anadolu Selçuk Türklerinden geçmiştir. Şöyle ki Osman Gazi'nin kurduğu Beylik;Bizanslılara karşı birçok önlemli savaşlar kazanmış olup topraklarını genişletmiştir. Bu savaşlar neticesinde Osman Gazi'nin, Selçuklu hükümdarı Aladdin Keykubat'a yararlığını göstermek ve bu savaşlarda kazandığı
bazı harp ganimetlerini Selçuklu Hükümdarına hediye olarak göndermiştir. Bu
arada İnegöl kalesini de kuşatarak beyliğine dâhil ederek büyütmüştür. Bu olaylardan
çok memnun kalan Anadolu Selçuklu Hükümdarı adamlarında KARA BALABAN ÇAVUŞ
vasıtasıyla 1284 tarihinde Osman Gazi ' ye bir ferman göndererek kendisini kutlamış ve Emirlik payesi ile İstiklal (EGEMENLİK) sembolü sayılan Tuğ, Âlem Tabıl (DAVUL)Nakkare (ÇİFTENARA) Hakkaniyeti, Adaleti temsilinde Ak (BEYAZ) renkte sancak göndermiştir. Osmanlılarca TABLI ALI'i
OSMAN adı ile anılan ilk mehter nevbeti (KONSER) 1289 tarihinde Bileciğin bir kasabası olan söğüdün büyük Mescit meydanında Osman Gazi ve silah arkadaşlarının huzurunda bir ikindi vakti ayakta dinledikleri bir nevbet (KONSER) ile Osmanlının hazarda ve seferde çok
büyük hizmetler verecek olan Mehter takımı kurulmuş olur.
Osman Gazi ve silah arkadaşlarının ayak üzre dinledikleri bu nevbet (KONSER) Selçuklu hükümdarına gösterdikleri hürmetten dolayıdır. Bu adet Osman Gazi'den sonraki Padişahlarca da devam etmiştir.

Mehter'in aynı makamda birçok parçayı art arda çalıp söylemesine nevbet vurma denirdi.
Önceleri günde beş kez her namazdan önce nevbet vuran Mehterhane-i Hakanı, II. Mehmet döneminde yalnız
ikindi namazlarından önce çalmaya başladı. Bunun dışında cüluslarda, kılıç alaylarında, zafer müjdesi geldiğinde, arife divanlarında, şehzade ve sultanların
doğum ve sünnet düğünlerinde de çalardı. Barış zamanında özel yerinde çalan Mehterhane-i Hakanı, seferde padişahın (o yoksa serdarın) çadırı önünde nevbet vururdu.
17. yüzyılın sonunda ve 18. yüzyılda Topkapı Sarayı'nda Demirkapı denen yerde, ayrıca Eyüp sultan, Kasımpaşa, Galata, Tophane, Beşiktaş, Rumelihisarı, Yeniköy,
Kavak, Beykoz, Anadoluhisarı, Üsküdar gibi semtlerde geceleri yatsı namazından sonra ve halkı sabah namazına kaldırmak için güneş doğmadan hemen önce nevbet
vurulurdu.

Mehter'takımı yüzyıllar boyunca 3 kıtada Asya, Afrika ve Avrupa'da hazarda ve seferde önemli görevler yapmıştır.
Bilhassa savaşlarda Türk ordularına verdiği heyecan ve kahramanlık ifade eden Mehter'musikisi marşları ile Türk ordusu karşısında bunalan düşman orduları Türk Sancağından önce Mehter takımına hücum ederek onu susturup saf dışı bırakma
faaliyetlerine girişmişlerdir.
16, 17 ve 18. yy.da yetişen Bestekâr ve icracıları eliyle askeri musiki sanatının zirvesine ulaşan mehter musikisi hem savaşlar, hem Osmanlı elçi veya heyetlerine eşlik eden şatafatlı takımlar münasebetiyle tanındığı Avrupa'da önce ordu birliklerini, sonra da bestecileri etkilemekte gecikmedi. Daha 1683'te Viyana'ya yürüyen Jan Sobieski'nin ordusuna mehter etkisiyle vurmalı çalgı arttırılmış bir askeri bando eşlik etmişti. Batılıların çoğunlukla Yeniçeri müziği anlamına gelen terimlerle adlandırdıkları mehteri ilk uygulayan Lehler oldu (l741): Avusturya, Rusya, Prusya ve İngiltere de arkalarından geldi.
Daha sonra mehter, bünyesinde barındırdığı sazlardaki değişikliklerle kapatıldığı 1826 tarihine kadar gelişmesini sürdürür.
Mehterhane 1828'de II. Mahmut tarafından kapatılmış, bunun yerine III.
Selim'in yakın dostu Napolyon'un emekli bando subayı Giuseppe Donizetti'ye Mızıka-i Hümayun adlı Batı kopyası saray bandosu oluşturulmuştur.
Dünyanın ilk askeri bandosunun tekrar yaşatılmaya başlanması ise Eski Yeniçeri bandosunu ve ordusunu sembolik olarak temsil etmek için mehter: 1914 yılında askeri müze bünyesinde yeniden kurulmuştur. Bu dönemde Mehter musikisini icra eden icracılara ek olarak, bir tuğ takımı ile yeniçeri ortalarını sembolik olarak temsil eden tarihi birlikte mehtere ilave olmuştur. Böylece askeri müzede faaliyete geçirilen mehtere tarihi bir hüviyet kazandırılmıştır. 1.Dünya savaşı, Kurtuluş
savaşı ve Cumhuriyetin ilk yıllarında askeri müzede varlığını sürdüren mehter: 1935 yılında tekrar kaldırılmıştır.

1952 yılında ise askeri müze bünyesinde Mehter takımını
yeniden kurdurularak daha sonraki yıllarda kurulacak Mehter
takımlarının da önünü açmıştır.
Bu tarihten sonra da Cumhuriyet Türkiye'sinde
günümüze kadar yaşatılmıştır.

MEHTER TAKIMI İKİ BÖLÜMDEN OLUŞUR

Mehter takımının yürüyüş nizamında merasime iştirak şöyledir: Önde çorbacı başı
(Emir-i Âlem) unvanını taşıyan ve başında "üsküf" bulunan mehteran bölüğü komutanı, onun arkasında sol tarafında zırhlı muhafızı ile birlikte yeşil sancak, ortada istiklal alameti olan ak sancak, sağ başta ise zırhlı muhafız ile birlikte kırmızı sancak bulunur. Sancakların arkasında ise üçerli koldan üç sıra halinde dizilmiş dokuz tuğ gelir. Sağ taraftan kırmızı sancağın arkasında,yeniçerilerin taşıdığı hücum tuğu yer alır.
Tuğlardan sonra ortada mehterbaşı bulunur. Mehterbaşından sonra ise mehterin iki katı adedince çevgenler (okuyucular),zurnazenler, boruzenler, nakkarezenler, zilzenler ve davulzenler gelmekte. En arkada ise at sırtında taşınan kös bulunmakta.
Mehter takımı katlardan oluşur. 3 katlı, 5 katlı, 7 katlı, 9 katlı 11 katlı ve 13 katlı diye adlandırılır. En küçüğü 3 katlı, en büyüğü 13 katlı olarak kurulmuştur. Mehter takımında katlı demek her sazdan o katlı nispetinde Enstrüman

<saz> bulunması demektir. Yani 5 katlı Mehter takımında,
5 zurna, 5 boru, 5 nakkare, 5 zilve, 5 davul var demektir. Buna
göre 10 çevgen (diğer sazların iki misli) bulunur.13 katlı Mehter yalnızca Padişaha aittir.
MEHTER DİZİLİŞ VE YÜRÜYÜŞÜ

Mehter takımının kendine has bir yürüyüş
şekli vardır.Yürüyüşlere daima Besmele ve sağ ayakla başlanır. Yürüyüş yapılırken her üç adımda sağa ve sola dönülerek yürünür. Bu Mehter takımının sağa ve sola
RAHİMALLAH - KERİMALLAH manasına gelen selamlama yürüyüşüdür. Yoksa bazı çevrelerin ifade ettiği gibi iki ileri bir geri şeklinde değildir.

KONSER DÜZENİ

İlk kurulduğu yıllarda çember biçiminde dizilen
mehter, sonraları yarım daire (hilâl) biçiminde
dizilmeye başladılar. Mehteran, daire şeklinde nevbet nizamını teşkil
ederler, nakkare zenleri oturup diğerlerinin ayakta durmasıyla da hilal
görünümü verir. Kösler hilalin orta ilerisine konulur. İçoğlanı
Başçavuşu, mehter faslı başlamadan önce daireden
çıkarak ortaya gelir ve: "Vaktı-i Süruru sefa
Mehterbaşı Ağa! Hey! Hey! " diye bağırır. Bu sırada hazır bulunanların
dikkatlerini çekmek için nakkarelerle sofyan
usulünde üç tempo atılırdı. Nakkareler
çalarken de Mehterbaşı ağa mehterin önüne
gelir: "Merhaba Ey Mehteran!" der ve sağ elini
göğsüne koyarak mehteri selamlar.

Mehteran da hep beraber sağ ellerini göğüsleri
üzerine koyarak koro halinde "Merhaba, Mehterbaşı Ağa!"
diyerek karşılık verirler. Daha sonra mehterbaşı ağa: "Hasduuuur"
diyerek çalınacak makamın ve eserin adını söyler
(mesela "Der fasl-ı Acem aşiran, cihadı-ı ekber marş!" derdi) hemen
arkasından "Haydi.. Ya Allah !" diyerek mehteri icraya
geçirir. Nevbet bitince mehter gülbankı (duası)
okunur ve fasl sona erer...

MEHTER DUASI

Allah Allah, Celilü'l - Cebbar, Muinü's - Set tar
Halıku'l - Leyli ve'n - Nehar, Layezal, Zülcelâl,
birdir Allah Anın birliğine, Resul - ü Enbiya Peygamberimiz
Cenab - ı Ahmed - i Mahmut - u Muhammed Mustafa (Bütün efrad elleri göğüste olduğu
halde rükûa gelir gibi eğilirler ) Al-i evladı-ı
Resulü müçtebi imdadı-ı ruhaniyetine; bir
cümle Âlem- İ İslam'ın sıhhatü selametine,
Ordularımızın devamı Muzafferiyetine Aziz Devletimizin Beka-ü
temadüsüne üçler, yediler,kırklar, göçenler demine devranına " Hu diyelim
Huuu" denildikten sonra bütün mehter takımı davul ve
zilleri şiddetle vurarak dokuz defa "Hu" çekerlerdi. Sonra
da üç defa kös vururlardı.
Eli kan kılıcı kan, sinesi üryan, ciğeri püryan,
meydan-ı şahadette Allah yoluna revan, Kahrımız Gazabımız
düşmana ziyan!... Adüvden korkmadık korkmayız
hiç-bir zaman Kura-anda Zafer va-ad ediyor Hazreti Yezdan
Uğrun açık olsun ey Serdarı Mücahid, Hüda
kılıcını keskin etsin. Ömrünü gün
gibi bedid! Fahri âlemi hoşnut etsin. Hak, gaza-i ekberin
etsin mübarek ve Sait.
Takımın içinden evvelce seçilmiş dik ve
güzel sesli biri tiz perdeden: "Nasrünminallahi ve
fethün karib. Ve beşşiri! L müminin" ayetini okur,
üç defa "Allah" diyecek kadar dururdu. Sonra
bütün aletlerle beraber davullar ve kösler
hafif vurarak devamlı teramole yaptığı sırada hepbir ağızdan "Allah
Allah" deyince susarlar ve baş eğerek geriye döner ve
dağılırlar.
MEHTER MÜZİĞİ

Mehter müziği klasik Türk müziğindeki makam
ve usullerin kullanıldığı teksesli bir müziktir. Peşrev,
semai, nakış, cengi harbi, murabba, kalenderi gibi formları vardır.
Mehterhane'nin repertuarında bunlardan başka serhat
türküleri de yer almıştır. Buna karşılık, bazı mehter
peşrevleri de fasıl müziğinde çalınmıştır. Mehter
müziğinde ahlâtı, revani, saf gibi fasıl
müziğinde hemen hemen hiç kullanılmamış usullere
yer verilmiş, bunların çoğu, o usulde bestelenmiş yapıtların
form adı da olmuştur.
Mehter müziğinin bestelerinin çoğunu Mehterhane'de
görevli müzikçiler yapmıştır.
Günümüze ulaşan mehter melodilerinin en
eskileri Nefiri Behram, Emir-i Hac, Hasan Can ve II. Gazi Giray gibi
16. yüzyıl bestecilerinin yapıtlarıdır. Notası bulunan
yapıtların da büyük çoğunluğu 17.
yüzyıldan kalmıştır. Bu yüzden belli başlı
bestecileri Zurnazen Edirneli Dağı Ahmed Çelebi, Zurnazen
başı İbrahim Ağa, Müstakim Ağa, Ham mali ve Şah Murad'dır.
Hızır Ağa da 18. yüzyılın en büyük mehter
bestecisidir. 16. ve 17. yüzyılın çoğu peşrev
formunda olan yapıtları Ali Ufki Bey'in ünlü
derlemesi Mecmua-i Saz ü Söz ve Kantemiroğlu Edvarı
adıyla tanınan Kitabı İlmi'l-Musiki ala Vechi'l-Hurufat aracılığıyla
günümüze ulaşmıştır.
Mehter müziği bestecileri Osmanlı ordusuna cesaret ve coşku
verici, düşman askerini korkutucu melodiler yaratmaya
özen göstermişlerdir. Osmanlıların Avrupa'nın
ortalarına kadar ilerlemesi, 17. yüzyılda mehter
müziğindeki birçok öğenin Avrupa
müziğine de girmesine yol açmıştır. Bunların
başında kös, nakkare, çevgan, halile gibi belirsiz
ses veren vurmalı çalgıların kullanılması gelir. Ayrıca bazı
batılı bestecilerin yapıtlarında mehter müziğinden
esinlenilmiş bölümler de vardır.
Mehter, sanılanın aksine sadece marş çalmaz. Kendi yapısına
uygun kâr, karçe, beste, semai, fasıl şarkıları,
serhat ve Rumeli türküleri, peşrev ve saz semaileri
de mehterin repertuarı içinde yer alır.

KIYAFETLER
Saz başları kırmızı cübbe, kırmızı kavuk, kırmızı şalvar, sarı
üç etek ve sarı yemeni giyerler. Diğer
sazlar lacivert cübbe, kavuk, şalvar ve renkli
üç etek ile kırmızı yemeni giyerler.
Çevgânlar da saz başları gibi giyinirler.

MEHTERANDA BAZI KOMUTLAR VE
MALZEMELERİN ANLAMLARI
KONSER: NEVBETİ
DİKKAT:HEY HEY
SAFTA TOPLAN:SAF NİZAMINI
YÜRÜYÜŞ KOLU:YÜRÜYÜŞ NİZAMINI
UYGUN ADIM:YAKŞİ KADEMİ
MARŞ:HAYDİ, YA ALLAH
KONSER DÜZENİ:NEVBET NİZAMINI
DEVLET:KIRMIZI SANCAK
İSLAMİYET:YEŞİL SANCAK
ADALET VE BATI:BEYAZ SANCAK

TUĞLAR BEYLİKLERİ
MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI (EMİR-İ ÂLEM BAŞLIĞI):ÜSKÜFBELİNDE BAĞLADIĞI KUŞAĞA:SİLAHLIK
SANCAKTAR VE TUĞCU BAŞLIĞI:BÖRK
SANCAKTAR VE TUĞCU YELEĞİ:KARTAL KANADI
SANCAKTAR VE TUĞCU GÖMLEĞİ:MİNTAN
BÜTÜN MEHTERANIN PANTOLONU:ŞALVAR
ÇEVGANI VE SAZ EKİBİ BAŞLIĞI:KAVUK
İÇİNE GİYDİKLERİ ENTARİ:ÜÇETEK
ÜZERLERİNE GİYDİKLERİ:CÜBBE
BÜTÜN MEHTERAN AYAKKABISI:YEMENİ
BÜTÜN MEHTERANIN BELİNE SARDIĞI:KUŞAK
HALKALARDAN ELBİSE GİYENE:MUHAFIZ-ZIRHLI
BAŞINA GİYDİĞİNE:MİHFER
OMUZUNA TAKTIĞI TEPSİMSİ YUVARLAĞA:KALKAN
MEHTER BAŞININ KONSERİ İDARE SOPASINA:ASA
KABA ZURNA:ZURNAY
BORU -TROMPET:BURGAY-NEFİR
NAKKARE:ÇİFTENARA-KOSADUMBUL
ZİL:CENG-SANC-ZENÇ
DAVUL:TABIL-TIVIL
KÖS:KUS-KÖBÜRGE-KÜVRÜĞ
MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI:EMİR-İ LEM
KONSER MUSİKİ ŞEFİ:MEHTERAN BAŞI
ÇEVGENLERE:ÇEVGANİ